Bolesti

Upala parotidne žlijezde (parotitis) – uzroci, simptomi i liječenje

2 komentara
5 min čitanja

Antonija Mišković

dr. med.

U ljudskom organizmu razlikujemo nekoliko žlijezdi slinovnica koje se mogu podijeliti u dvije grupe:

velike parne žlijezde slinovnice – parotida, submandibularna žlijezda, sublingvalna žlijezda,
male žlijezde slinovnice – u usnama, području obraza i kutnjaka, jeziku, nepcu i tonzilama.

Žlijezde slinovnice proizvode slinu koja pomaže u probavi i čuva usta vlažnima. Razgradnja hrane počinje već u ustima jer slina sadrži enzim (amilaza) koji razgrađuje škrob.

Slina također sprječava infekcije kontroliranjem bakterija i gljivica u ustima.

Suha usta ili kserostomija stoga uzrokuju različite probleme.

Parotida – parotidna žlijezda, podušna žlijezda slinovnica

Parotidna žlijezda (lat. glandula parotis) je najveća žlijezda slinovnica. Parotida je parna žlijezda, a smještena je ispred i ispod uha.

Parotida se sastoji od dva režnja, površinski i duboki režanj. Između površinskog i dubokog režnja prolazi sedmi moždani živac (lat. n. facialis) koji se tu dijeli na glavne ogranke koji omogućuju pokrete mimičnih mišića lica.

Ova žlijezda izlučuje svoj sekret kroz izvodni kanal (ductus Stenonis) u predvorje usne šupljine kroz otvor koji se nalazi u sluznici obraza na visini drugog gornjeg kutnjaka (molara). Pri žvakanju hrane, ritmički se istiskuje sekret i omogućuje probava.

Upala parotidne žlijezde naziva se parotitis.

Parotitis – simptomi su:

oticanje lica – oteklina parotidne žlijezde, oteklina na obrazu ispred uha,
crvenilo lica iznad parotide,
bolovi u vilici ispod uha pri žvakanju,
bolovi u vratu ispod uha.

Upala žlijezde slinovnice kod djece najčešće je uzrokovana virusom mumpsa (zaušnjaci), a kod odraslih su češće bakterijske infekcije žlijezdi slinovnica.

Upala žlijezde slinovnice kod djece – zaušnjaci, mumps

Zaušnjaci su zarazna virusna infekcija podušnih žlijezda i uglavnom zahvaćaju populaciju od 5 do 15 godina. Uzročnik zaušnjaka je virus mumpsa.

Izvor zaraze je inficirani čovjek, a virus se prenosi slinom: kihanjem, kašljem, govorom, preko neopranih ruku.

Period inkubacije (vrijeme bez simptoma) je između 16 i 18 dana, a može potrajati i do četiri tjedna.

Zaušnjaci – simptomi

Simptomi zaušnjaka kod djece su:

otečene i bolne žlijezde slinovnice (na jednoj strani ili s obje strane lica),
koža iznad parotide je blijeda i napeta,
visoka temperatura,
glavobolja,
opća slabost,
umor,
bolovi u mišićima,
gubitak apetita,
bol kod žvakanja ili gutanja,
otežano gutanje,
mučnina i povraćanje.

Jedna trećina bolesnika neće imati simptome.

Oteklina žlijezde slinovnice raste dva do 3 dana, a nakon 7 dana nestaje.

Zaušnjaci – komplikacije

Opasnost mumpsa nije sama upala žlijezde slinovnice već veliki postotak mogućih komplikacija zaušnjaka.

Virus mumpsa može uzrokovati i sljedeća stanja:

Orhitis (upala sjemenika i testisa) – javlja se kod 25% oboljelih od zaušnjaka. Uglavnom je jednostrana i počinje se javljati kada parotitis počne nestajati. Simptomi su: otečen i bolan testis.
Meningitis (upala moždanih ovojnica) – javlja se kod 10 do 30% oboljelih od zaušnjaka. Gotovo polovica bolesnika nema znakove parotitisa prije nastupa simptoma meningitisa. Simptomi seroznog meningitisa su: visoka temperatura, mučnina, povraćanje, glavobolja.
Encefalitis (upala mozga) – virusni encefalitis je uvijek ozbiljno stanje, a simptomi su: poremećaji svijesti, konvulzije, pareza ili paraliza, tremor, poteškoće govora.
Pankreatitis (upala gušterače) – simptomi su: bol u trbuhu, mučnina, povraćanje, proljev i zimica.
Ooforitis (upala jajnika) – javlja se u djevojčica nakon puberteta. Simptomi su: temperatura, mučnina, bolovi u donjem trbuhu.

Zaušnjaci – prevencija

Upala žlijezda slinovnica virusom mumpsa i katastrofalne moguće komplikacije ove bolesti trebale bi biti eradicirane iz modernog svijeta s obzirom na to da postoji učinkovito cjepivo protiv ove bolesti.

Cjepivo protiv mumpsa je ukombinirano s cjepivom protiv ospica i rubeole i naziva se MMR cjepivo (measles-mumps-rubeola).

Cjepivo se daje u dvije doze. Prva doza cjepiva daje se s navršenom prvom godinom života, a druga doza daje se u prvom razredu osnovne škole (sedma godina života).

Cjepivo je smanjilo pojavnost bolesti za 98%.

Saznajte više: Zaušnjaci – uzroci, simptomi i liječenje

Kamenci žlijezda slinovnica – sijalolitijaza

Upala žlijezde slinovnice može nastati zbog zaprjeke u istjecanju sline uslijed stvaranja kamenca u izvodnom kanalu žlijezde slinovnice.

Više od 80% kamenaca nastaje u submandibularnoj žlijezdi slinovnici (ispod dna usne šupljine, tik ispod donje čeljusti). Ostatak kamenaca nastaje u parotidnoj žlijezdi.

Zbog opstrukcije kamencem slina ne može proći i javlja se bol u žlijezdi slinovnici, tipično tijekom jela.

Kamenac u žlijezdi slinovnici – dijagnoza i liječenje

Većina kamenaca vidljiva je na RTG snimkama.

Ako kamenac nije vidljiv na rendgenu, a stvara probleme, nužno je obaviti:

ultrazvuk žlijezde slinovnice,
sijalogram – rendgensko snimanje uz davanje kontrasta u kanal.

Liječenje se provodi odstranjenjem kamenca, a ponekad je nužno i kirurški odstraniti cijelu žlijezdu slinovnicu.

Operacija žlijezde slinovnice – uklanjanje parotidne žlijezde (parotidektomija)

Oporavak nakon operacije žlijezde slinovnice ovisi o razlogu pristupanja operaciji. Za odstranjenje manjih kamenaca zahvat može biti izveden i pri lokalnoj anesteziji.

Ako se uklanja parotida (parotidektomija), operacija može biti:

djelomična parotidektomija – uklanja se samo površinski sloj parotide,
totalna parotidektomija – uklanja se cijela parotida.

Djelomična parotidektomija je manje zahtijevan zahvat jer se lični živac (n. facialis) očuva u potpunosti. Kod totalnog odstranjenja parotide (najčešće zbog raka žlijezda slinovnica), teško je i ponekad i nemoguće očuvati lični živac, pogotovo ako se pristupa i radioterapiji nakon zahvata.

Odstranjenje parotidne žlijezde izvodi se u općoj anesteziji, a sam postupak traje 2 do 4 sata.

Oporavak nakon operacije žlijezde slinovnice (uklanjanja parotide) traje do 7 dana.

Bakterijski sijaloadenitis

Bakterije iz usne šupljine mogu izvodnim kanalom doprijeti do parotidne žlijezde i uzrokovati infekciju. Najčešći uzročnici su gram pozitivne bakterije.

Rizični čimbenici za razvoj bakterijskog sijaloadenitisa su:

smanjeno stvaranje sline,
kamenci u parotidi,
prolongirana groznica,
duži operativni zahvat,
poremećaji ravnoteže tjelesnih tekućina,
farmakoterapeutici.

Saznajte više: Suha usta – uzroci, simptomi i liječenje

Infekcija se najčešće događa u parotidi, a kod 20% ljudi budu zahvaćene parotide s obje strane lica.

Simptomi sijaloadenitisa su:

oticanje lica – bolna i otečena parotida,
teškoće žvakanja,
otežano gutanje,
smanjeno stvaranje sline,
stvaranje gnoja u žlijezdi slinovnici,
neugodan zadah iz usta,
opći znakovi upale (povišena tjelesna temperatura, groznica, umor, opća slabost…)

Liječenje sijaloadenitisa se provodi adekvatnom hidracijom, dobrom oralnom higijenom i antibioticima.

Ako se razvije komplikacije bakterijske infekcije – apsces žlijezde slinovnice, nužno je liječenje kirurškim zahvatom da bi se drenirao gnoj iz apscesa. Stvaranje apscesa je češće kod osoba koje boluju od šećerne bolesti (dijabetes).

Ako se infekcija bakterijska infekcija često ponavlja zbog nekog od rizičnih čimbenika (smanjena imunost uslijed šećerne bolesti i drugih stanja, neredovita higijena oralne šupljine, dehidracija, neprepoznati kamenci) moguće je razviti kroničnu upalu žlijezda slinovnica.

Upala žlijezde slinovnice – prirodno liječenje

Kućni načini liječenja usmjereni su na smanjivanje otekline i osjetljivosti žlijezda slinovnica te na sprječavanju pojave bolova.

Slijedite sljedeće savjete:

Koristite tople obloge preko otekline na licu.
Nježno masirajte zaušnu žlijezdu da bi potisnuli slinu u usnu šupljinu.
Redovito održavajte oralnu higijenu.
Održavajte normalnu hidraciju organizma – pijte 2 litre tekućine dnevno.
Konzumirajte 8 do 10 čaša vode s limunom da bi stimulirali lučenje sline i održavali čistoću žlijezda.
Možete piti i biljne čajeve sa što manje šećera.
Konzumirajte kiselu hranu – limun, brusnice, kiseli kupus.
Ispirite usta slanom i mlakom vodom.
Prestanite pušiti.
Dišite samo na nos.
Koristite ovlaživače prostora.

Ostali uzroci upale parotidne žlijezde

Osim bakterijske i virusne upale parotidne žlijezde (zaušnjaci), postoje i druga stanja koja uzrokuju upalu i otok žlijezde slinovnice:

cistična fibroza,
tuberkuloza parotide,
sarkoidoza,
aktinomikoza,
cistične promjene slinovnica,
lijekovi (antikolinergici, antihistaminici, antipsihotici),
HIV/AIDS,
Sjögrenov sindrom,
tumori parotide – adenom parotidne žlijezde (dobroćudni tumor, tumor mixtus, Warthinov tumor, onkocitom), rak parotidne žlijezde (zloćudni tumor). Većina tumora parotide je dobroćudne naravi i liječe se odstranjenjem žlijezde (parotidektomija).

Saznajte više: Rak žlijezda slinovnica – uzroci, simptomi i liječenje